Randland

Herfst en bijna avond is het ook nu, terwijl we vanaf het kerkhof de laatste kilometers naar Brody rijden Na het heengaan van onze en Roths ka-oe-ka-detzky dubbelmonarchie in 1918 wilde het herrezen Polen Galicië inlijven, ooit was het immers Pools geweest en er woonden veel Poolstaligen. Daar dacht de kersverse Oekraïense Socialistische Sovjetrepubliek ook zo over, Galicië was immers ooit Oekraïens geweest en er woonden veel Oekraïenstaligen.

Oorlog dus.
Isaak Babels Rode Ruiterij is daarvan een wereldberoemd en wrang ooggetuigenverslag. Babel was net zo embedded als de eerder geciteerde Malaparte. Babel embedded aan de Sovjet-kant, Malaparte embedded aan de andere kant en twee decennia later.
In 1921 hadden de Polen het Rode Leger uit Galicië verjaagd en hier vertelt Babel hoe dat ging, we zien hem welhaast voor ons uit galopperen, de laatste zonnestralen een kogelregen:

[…] En wij reden de heldhaftige zonsondergang tegemoet. Schuimende rivieren van licht stroomden uit over de geborduurde handdoeken der akkers. De stilte kreeg een rose tint. De aarde strekte zich als de rug van een kat, dicht begroeid met het glinsterende bont van het graan. Op een heuvel kromde zich Klekotow [Russisch voor Klekotiv], een klein lemen dorpje. Aan de andere kant van de heuveltop lag het visioen van de dode, gekartelde stad Brody op ons te wachten. Maar bij Klekotow barstte luid een schot los, vlak in ons gezicht. Twee Poolse soldaten gluurden om de hoek van een hut. Hun paarden stonden aan palen vastgebonden. In vliegende vaart sleepte de vijand een lichte batterij de heuvel op. Over de weg spreidde zich een netwerk van kogels.
‘In galop!’ kommandeerde Afonka.
En we zochten een goed heenkomen.
O Brody! De mummies van je vertrapte hartstochten bliezen mij hun onweerstaanbare vergift in het gezicht. Reeds voelde ik de doodse kilte van met bevroren tranen volgegoten oogkassen. Maar zie – dan voert een schokkende galop mij van de gekerfde stenen van jouw synagogen weg…
Brody, augustus 1920
[Uit: Rode Ruiterij van Isaak Babel.]

Herfst en bijna avond is het ook nu. En ook ons voert de weg uit Klekotiv de laatste kilometers naar Brody, onder een netwerk van vrijwel horizontale zonnestralen, gelukkig geen kogels. Onze schimmel-Peugeot draaft heldhaftig kalm en met de zonnekleppen nedergeklapt langs bedrijventerreinen en buitenwijkjes en dan door het mensenlege centrum van Brody naar ons hotel.
Onderweg zien we slechts één synagoge, een imponerende ruïne. De gekerfde stenen van de andere zeven synagogen zijn totaal verdwenen.
Wat we op de weg uit Klekotiv en in Brody ook niet zien, wat we nergens zien, wat ons nergens nog zou kunnen imponeren, zijn de drie verdwenen begraafplaatsen, alsook de verdwenen losse graven en massagraven. Niet gezien imponeert niet – maar op zo’n bedrijventerrein, in zo’n buitenwijkje hoef je maar ergens een spade de grond in te steken, en je stuit, Babel parafraserend, op met leem volgegoten oogkassen …
Wat we wel zien is een leeg landschap en een stad zonder de oorspronkelijke bewoners.
‘Tja, weggesnoeid uit het landschap, uitgeroeid, “het lot van elke minderheid, hoe groot ook, die niet integreert,” dat zei …’
‘Zjesus, wat zeg je nu?’
‘Dat zeg ik niet, ik citeer letterlijk die Wilders van jou.’
‘Van mij?’
‘Jouw landgenoot.’

Enkele facts & figures. Na het heengaan van onze ka-oe-ka dubbelmonarchie in 1918 en na de Pools-Sovjet oorlog van 1918-21 werd Galicië Pools, maar meteen na Roths en Babels dood, in 1939, dan toch Oekraïens, oftewel: ingelijfd door de Sovjet-Unie. 1941 Duitsland. 1944 weer Sovjet-Unie. Toen die in 1991 uiteenviel, bleef Galicië bij Oekraïne.
Vaag herken je het gestuiverwissel der Zuidelijke Laaglanden: bij Spanje, even Republiek, weer Spanje, heel lang ka-oe-ka Oostenrijk, een paar keer Frankrijk en Duitsland en even Nederland. België is nu onafhankelijk. Met Galicië liep het anders. De Jiddischtalige bewoners zijn uitgeroeid, de Duitstalige bewoners (veelal dezelfde mensen) zijn vermoord of gedeporteerd, de Poolstalige bewoners (deels dezelfde) zijn vermoord of gedeporteerd, veel Oekraïenstalige bewoners (deels dezelfde) zijn vermoord en zijn aangevuld met nieuwe, ook met Russischtaligen. Nog steeds kent de binnenstad van Brody duidelijk minder bewoners dan vroeger.

© Paul Braamberg 2022.