Randland |
III -
De weg
naar Galicië
Je had
Tomtom op dit doel ingesteld opdat de andere drie deze begraafplaats ten
noorden van Brody ook zouden zien, een van de grootste en indrukwekkendste die
je kent. Ze worden er stil van.
Ongeveer achtduizend monumentale, meer dan manshoge grafstenen in eindeloze rijen. Tien hectare, twintig voetbalvelden. Véél inwoners moet de sjtetl van Brody gehad hebben, en gezien de grootte der grafstenen waren die de armsten niet.
Ieder drentelt in z’n/d’r eentje door het doodsstenenlabyrint. Mooie rechte paden en perken zijn er niet, wel geitenpaadjes door gras. De stenen staan gevelhoog, daar kun je omheen, maar loop je over een pad of door een graf?
Hoe verder naar achteren, hoe onleesbaarder en schever de stenen. In het achterste deel van de begraafplaats liggen ze plat en gebroken onder het hobbelige gras. Of zijn ze weg. Óók imponerend, zo’n kaalslag.
‘Begraafplaatsen zijn gestold verleden,’ heb je de anderen ooit je kerkhofinteresse verklaard. ‘Oude gebouwen, straten en teksten worden voortdurend aangepast aan de smaak en taal van de tijd, oude graven niet.’ Nou, deze begraafplaats is niet gestold, ze is grotendeels verwoest.
En je favoriete one-liner rammelt ook: ‘Begraafplaatsen van minderheden tonen de beschavingsgraad van de meerderheid.’ Nou, zoals zoveel Oekraïense stadjes was Brody voor tweederde Joods …
Welaan, ze foeteren niet over je contradicties. Stil en stroef dwalen ze, en jij ook, tussen stenen en zoemende insecten. Boven onze hoofden en in het belendende bos fluiten vogels. Aan de andere zijde, op een bedrijventerrein, wordt een zware machine gestart.
Op zulke reusachtige stenen is veel plaats en ze zijn dichtbebeiteld. Eerst een gebruikelijke Hebreeuwse tekst als: ‘Hier rust die en die, zoon of vrouw van die en die, hij/zij was een deugdzaam mens.’ Daaronder een uitgebreid cv, plek zat. Je verwacht Jiddisch (dat tot de Germaanse taalfamilie wordt gerekend maar Hebreeuws geschreven), maar dat is slechts een enkel woord. De meeste zijn in modern-Hebreeuws, dat toch weer heel anders is dan men in Israël gebruikt. Met rijm en acroniemen, Thora-citaten, eersteletterverwisselingen en wat al niet (waarschijnlijk opdat alleen ingewijden de boodschap begrepen). Veel van die verweerde en gezandstraalde stoelpotenletters zijn nauwelijks leesbaar. Kortom: virtuoze funeraire poëzie, onleesbaar dan wel onvertaalbaar, zelfs door onze samengebalde Germaanse en Hebreeuwse taal- en schriftkunde. Nederig buig je je hoofd – als dit reisverslag zó onbegrijpelijk taalvirtuoos zou zijn geschreven…
Geen wonder dat Brody zoveel wereldschrijvers heeft voortgebracht: Brod, Brodsky, Roth. Een van je medereizigers zal hieronder zijn Joseph-Roth-probleem aankaarten, eerst een terzijde over Brody als AZC.
In de negentiende eeuw kwam een grote Joodse emigratie op gang uit het steeds antisemitischer wordende tsaristisch-Rusland. De film Fiddler on the roof getuigt van die tijd. Voor velen was het net over de grens gelegen Brody het eerste toevluchtsoord. Vaak werkten de vluchtelingen enige jaren in deze booming, bijna twintigduizend inwoners tellende grensverkeerstad, voordat ze de mensensmokkelaars naar Amerika konden betalen. Op hun nieuwe (al of niet valse) ka-oe-ka identiteitspapieren gaven ze vaak als naam Brod of Brodsky (‘van Brody’) op: makkelijk te onthouden voor als je op Ellis-Island wordt gegrilld of je soms geen berooide Russische Jood bent.
De zon is gaan schijnen maar pas als we alle vier terug zijn bij het toegangshekje krijgen we het warm want daar hangt een bordje dat ons eerder niet opviel en dat een ander licht op de desolatie werpt.
Ja, nu pas zien we dat het hek, zo’n stevig soort kippengaas, nieuw en zeer ongedierte-werend is; zien we dat al die grafstenen recentelijk terug rechtop moeten zijn gezet, en schoongekrabd, zal een heidens werk geweest zijn; zien we dat die een registratienummer hebben; zien we dat er maai- en snoeionderhoud moet zijn, minimaal jaarlijks, anders zou de boel binnen de kortste keren weer verbossen.
‘Dit is een halve eeuw lang een soort openbare boswei geweest,’ zegt iemand.
Naast de Oekraïens- en Engelstalige mededeling dat aan restauratie wordt gewerkt met financiële steun van de EU, toont het bordje onze eigen hartverwarmend blauwe vlag met de twinkelende gele sterretjes.
Ongeveer achtduizend monumentale, meer dan manshoge grafstenen in eindeloze rijen. Tien hectare, twintig voetbalvelden. Véél inwoners moet de sjtetl van Brody gehad hebben, en gezien de grootte der grafstenen waren die de armsten niet.
Ieder drentelt in z’n/d’r eentje door het doodsstenenlabyrint. Mooie rechte paden en perken zijn er niet, wel geitenpaadjes door gras. De stenen staan gevelhoog, daar kun je omheen, maar loop je over een pad of door een graf?
Hoe verder naar achteren, hoe onleesbaarder en schever de stenen. In het achterste deel van de begraafplaats liggen ze plat en gebroken onder het hobbelige gras. Of zijn ze weg. Óók imponerend, zo’n kaalslag.
‘Begraafplaatsen zijn gestold verleden,’ heb je de anderen ooit je kerkhofinteresse verklaard. ‘Oude gebouwen, straten en teksten worden voortdurend aangepast aan de smaak en taal van de tijd, oude graven niet.’ Nou, deze begraafplaats is niet gestold, ze is grotendeels verwoest.
En je favoriete one-liner rammelt ook: ‘Begraafplaatsen van minderheden tonen de beschavingsgraad van de meerderheid.’ Nou, zoals zoveel Oekraïense stadjes was Brody voor tweederde Joods …
Welaan, ze foeteren niet over je contradicties. Stil en stroef dwalen ze, en jij ook, tussen stenen en zoemende insecten. Boven onze hoofden en in het belendende bos fluiten vogels. Aan de andere zijde, op een bedrijventerrein, wordt een zware machine gestart.
Op zulke reusachtige stenen is veel plaats en ze zijn dichtbebeiteld. Eerst een gebruikelijke Hebreeuwse tekst als: ‘Hier rust die en die, zoon of vrouw van die en die, hij/zij was een deugdzaam mens.’ Daaronder een uitgebreid cv, plek zat. Je verwacht Jiddisch (dat tot de Germaanse taalfamilie wordt gerekend maar Hebreeuws geschreven), maar dat is slechts een enkel woord. De meeste zijn in modern-Hebreeuws, dat toch weer heel anders is dan men in Israël gebruikt. Met rijm en acroniemen, Thora-citaten, eersteletterverwisselingen en wat al niet (waarschijnlijk opdat alleen ingewijden de boodschap begrepen). Veel van die verweerde en gezandstraalde stoelpotenletters zijn nauwelijks leesbaar. Kortom: virtuoze funeraire poëzie, onleesbaar dan wel onvertaalbaar, zelfs door onze samengebalde Germaanse en Hebreeuwse taal- en schriftkunde. Nederig buig je je hoofd – als dit reisverslag zó onbegrijpelijk taalvirtuoos zou zijn geschreven…
Geen wonder dat Brody zoveel wereldschrijvers heeft voortgebracht: Brod, Brodsky, Roth. Een van je medereizigers zal hieronder zijn Joseph-Roth-probleem aankaarten, eerst een terzijde over Brody als AZC.
In de negentiende eeuw kwam een grote Joodse emigratie op gang uit het steeds antisemitischer wordende tsaristisch-Rusland. De film Fiddler on the roof getuigt van die tijd. Voor velen was het net over de grens gelegen Brody het eerste toevluchtsoord. Vaak werkten de vluchtelingen enige jaren in deze booming, bijna twintigduizend inwoners tellende grensverkeerstad, voordat ze de mensensmokkelaars naar Amerika konden betalen. Op hun nieuwe (al of niet valse) ka-oe-ka identiteitspapieren gaven ze vaak als naam Brod of Brodsky (‘van Brody’) op: makkelijk te onthouden voor als je op Ellis-Island wordt gegrilld of je soms geen berooide Russische Jood bent.
De zon is gaan schijnen maar pas als we alle vier terug zijn bij het toegangshekje krijgen we het warm want daar hangt een bordje dat ons eerder niet opviel en dat een ander licht op de desolatie werpt.
Ja, nu pas zien we dat het hek, zo’n stevig soort kippengaas, nieuw en zeer ongedierte-werend is; zien we dat al die grafstenen recentelijk terug rechtop moeten zijn gezet, en schoongekrabd, zal een heidens werk geweest zijn; zien we dat die een registratienummer hebben; zien we dat er maai- en snoeionderhoud moet zijn, minimaal jaarlijks, anders zou de boel binnen de kortste keren weer verbossen.
‘Dit is een halve eeuw lang een soort openbare boswei geweest,’ zegt iemand.
Naast de Oekraïens- en Engelstalige mededeling dat aan restauratie wordt gewerkt met financiële steun van de EU, toont het bordje onze eigen hartverwarmend blauwe vlag met de twinkelende gele sterretjes.
©
Paul Braamberg 2022.
