Duizend jaar geleden bekende tien procent van de Joden zich tot het Karaïsme, nu zijn ze bijna uitgestorven, in ieder geval rond Halytsj. In Litouwen zijn er nog een paar (je logeerde ooit in een monumentaal Karaïms huis in hun vestingstadje Trakaj), en op de Krim, in Turkije, Egypte, Israël en de Verenigde Staten.
 Tijdens de oorlog verveelvoudigde hun aantal ten laatste male, niet zo gek want Karaïm waren volgens de nazi-rassenleer geen Joden. Terwijl de Endlösung door Galicië opmarcheerde, werden ‘bekeerde’ Chassidim warm ontvangen in het huis van de Lezers. Dit hoewel de Karaïm voordien met de nek werden aangekeken door de Chassidische meerderheid omdat de eersten volgens de laatsten geen echte Joden waren.

De begraafplaats is mooi gelegen boven de Loekva, een zijrivier van de Dniëstr. Met een stevig hek en keurig gemaaid gras. Veel stenen staan scheef maar vernielingen lijken er nauwelijks.
 Op het eerste gezicht een gewone Joodse begraafplaats met grafteksten in Hebreeuws schrift. Maar wel in het Karaïtisch, een Turkische taal die je niet machtig bent. De nieuwste grafteksten zijn wel in Cyrillisch schrift en frasen als ‘tynclyk topraklaryna’ zelfs in Latijns schrift – waarschijnlijk een citaat uit het boek der Psalmen, maar help, wat betekent het?

In de stad Halytsj zelf werd de ruïne van de knassa (de Karaïemse synagoge, woord verwant aan knesset) in 1985 gesloopt. Wel is er een klein museum over de Karaïm, in een woonhuis dat de ‘laatste der Karaïm’ de stad in 2004 naliet. Sindsdien telt Oekraïne geen ‘Lezers’ meer, buiten de bezette Krim.
 Exponaten (zoals een schoolrapport) van voor de Eerste Wereldoorlog zijn deels in het Duits en die uit het interbellum in het Pools (tijdschrift Karaj awazy, ‘Stem van de Karaïm’).
 De museumdame weet niets, alleen dat Karaïm Oekraïners waren met een ander geloof.
 Hm.

© Paul Braamberg 2022.