Holod is ‘honger’ en moryty betekent ‘vergiftigen, iemand tot de uitputting drijven’.

 Westkust en Noordkust kenden het woord niet, Holodomor, wel weten ze dat Stalin miljoenen ‘rijke koelakken’ die in de jaren twintig-dertig niet wilden ‘collectiviseren’ stelselmatig uithongerde en/of naar de Goelag stuurde.

 Bohemia en Moravia kenden het woord ook niet, Holodomor, en ze weten uit ervaring dat de plattelanden van Midden-Europa en de Sovjet-Unie het woord ook niet kenden maar toch van die hongersnood tot op het bot doordrongen waren. En: zijn.
 Bijvoorbeeld: toen wij, Bohemia en Moravia, met de middelbare school elke herfst verplicht-vrijwillig op hopplukwerkweek gingen en al sjansend verplicht-vrijwillig de aanstekelijke proletarische strijdliederen meezongen, doorvoelden we de liederlijke ernst van die proletarische strijd.
 Hopplukken was vreselijk, donkerbruine handen met stekende kloofjes en rugpijn, regen en kou, hopplukken was veel erger dan schoolvakken als marxistisch-leninistische burgerschapskennis en historisch-materialisme. Maar op school drukte je je en tussen de hopstengels rende je af en aan, klom je op wiebelladders en sjouwde je kisten, zonsop tot zonsonder.
 Niemand wist waarom we zo ongewoon hard werkten. Niemand wist ook waarom de dorpsbewoners elkaar wantrouwden en elkaar saboteerden maar ons, onbekende stadse scholieren, niet. Maar we begrepen het allemaal.

 Namelijk: de naziterreur en Sovjetgoelag vernietigden miljoenen mensen, de Holodomor idem en vernietigde bovendien het dorp. En als de vigerende Stalin, in onze tijd was dat Brezjnev, het in z’n bol zou krijgen, zou het weer gebeuren…

 Een bezettersgenocide is één, een doodwerkkampenarchipel in Verweggistan is twee, maar je eigen dorpsoverheid, je eigen mensen, buren, je fanatiek-gelovig-communistische familieleden die je uithongeren… En die dat op bevel opnieuw zouden doen.

 Daarom is ons platteland vertraumaat en vertrouwt men liever jou dan elkaar. Nog steeds.

 Niet alleen voor het geld gaat men liever vleesverwerken en aspergesteken aan Europa’s verre noord- en westkust dan bij de directe buurman.

Goed, je bent de trap van het museum afgedaald. Even wennen aan het halfduister. Je staat in een voorportaal en koopt met graagte een kaartje en een informatieboekje, graag je kleine bijdrage voor de memorial-kosten.

 Na je zwerftocht vol detours ga je de feiten op een rijtje zetten.

 Allereerst de doden. Gek dat je op Wikipedia geen sterftecijfer vond.

 ‘Eerst een film?’ vraagt een suppooste.

 Het filmzaaltje is donker en smal, net een gang. En het filmpje is kort en gaat niet over de Holodomor maar over hoe die in het Westen met hulp van Sovjet-gezinde journalisten verzwegen werd.

 Op een monitor vind je een andere film, veel langer, minstens een uur, maar wel over de Holodomor. Je zet ‘m op.

 

Die film begint met de collectivisatie, waaraan de meeste boeren niet mee wilden doen. Geweld. Meer geweld. Executies. Goederentreinen vol mensen richting Goelag en vol graan richting export. Gebalde vuisten en tranen.

 Dan het nazi-beleg van Leningrad – hé dat was tien jaar later en niet in de Oekraïne – heldhaftig Sovjet-verzet en Leningradse voedselschaarste. Hemel, wat heeft de slag om Leningrad met de Holodomor van doen?

 De film switcht terug naar de Holodomor. Lijken op een dorpsplein.

 Weer Leningrad-heldhafterij.

 En net als de Holodomor verdergaat, vraagt een gids je vriendelijk of hij die lange film mag afbreken opdat hij het korte filmpje aan zijn francofone groep kan tonen. Even vriendelijk zeg je ‘Oui.’ Graag een francofone bijdrage aan de mémorial. Even dwaal je af naar hun slachtingen in Vietnam en Algerije.

 Stop that selfhating colonial talk, zou Moravia zeggen.

 Terug naar de Holodomor: wat heb je nou precies gezien? De Holodomor met daarin gehackt de heldenslag om Leningrad. Je zag digitale burgeroorlog die bij Buk-raketschermutselingen hoort. Je zag Holodomor-bagatellisering met behulp van naziterreur.

 Tja, het Oekraïense ultranationalisme, radicaal anti-Russisch en gewelddadig, wordt wel wat invoelbaarder.

 

Je gaat nu écht de feiten op een rijtje zetten.

 Allereerst het aantal doden dat je niet zo vlug op Wikipedia vond.

 Welaan: 7 miljoen. Dat wil zeggen: 2,5 volgens Holo-deniers, 12 volgens adepten en 7 volgens mainstream-historici.

‘Deniers’ en ‘adepten’: hier glimpt een tamelijk gênante Holo-wedstrijd. De Armeense genocide, Goelag, Holodomor, Holocaust, Namibië, politionele acties in Indonesië, Biafra, Amerikaanse massabombardementen op Indochina, Rwanda, Srebrenica, Zuid-Soedan: die van ons was het grootst, het uniekst. En wás jullie massamoord wel een echte genocide?

 Weer anderen stellen: klimaatvernietiging zal in genocide ontaarden.

 

Back to the facts. Een kwart van de plattelandsbevolking dood.

 1932-33. Twéé jaar maar.

 ‘Normale’ hongersnoden bouwen zich langzaam op: het eerste jaar eet je de reserves, tweede jaar verkoop je tafelzilver en bedel je bij familie – en dan sterven de eerste zwakkelingen, ouden-van-dagen enzo. De Holodomor was anders: bám, Stalins lakeien pakte álles in één keer af: je land, oogst, vee, boerderij, graanreserves, inboedel. En naar je familie in de stad mocht je niet, dan werd je teruggestuurd, soms door henzelf, terug naar de vruchtbare zwarte aarde waarvan je geen één graankorreltje te eten had. Terwijl je vorige week zondag nog cake at. Met slagroom.

 

Gek werd je daarvan, in je varkensloze varkensstal naast je uitgebrande boerderij. Laat je kinderen niet alleen gemorste graankorrels op de akkers zoeken: ze verdwijnen. En wat doe je dan? Wat met je pakweg vijf oedeemkinderen, van wie de baby constant huilt omdat je borsten verpieterd zijn? Gek werd je, je wilde niet meer weten wat je deed.

 En toen waren er nog vier, die weer enkele dagen te eten hadden maar jij kreeg geen hap van dat hallucinerend ruikende speenvlees door je keel …

 7 miljoen. Nog veel meer mensen geestelijk gebroken.

 

Miljoenen weeskinderen, levend/stervend in straatbendes en (hoe wil je ze noemen?) jeugdzorginstellingen/ kinderconcentratiekampen/ weeshuizen.

 Die stokoude, duidelijk geschifte bedelaar daarbuiten: hersenbeschadigde weesbaby uit de Holodomor?

 De mensen in Wit-Rusland en Oekraïne die nu nog steeds door stralingskanker sterven, worden die opgeteld bij de Tsjernobyldoden? Zo is, denk je, het uiteindelijke aantal Holodomor-slachtoffers ook groter dan de heilige cijfers. Idem van alle andere Holo’s. En holy-shit, dat geldt eveneens voor de duizenden weeskinderen van onze doodgezwegen F‑16‑vredesbombardementsslachtoffers in Afghanistan en Irak.

Wat schreven Sovjetschrijvers over de Holodomor?

 Niets over kannibalisme, dat was in het Sovjet-rijk onbestaanbaar.
 Je herinnert je een verhaal van Konstantin Paustovkij over zo’n besprizornye-(ontheemkinder)-bende die elke winterdag zwartreisde in zijn warmgestookte ochtend- en avondtrein. Wreed en teder waren die weeskinderen tegen elkaar, hulpvaardig en bestelend. Paustovkij was een meester in de dubbelsuggestie dat de Sovjet-mens heel nobel was, voor de censuur, en tegelijk ontspoord, voor de lezer.
Isaak Babel, internationaal ster-auteur van de Rode Ruiterij, dat zich afspeelt waar wij ook zullen gaan reizen, was minder handig. Hoewel hij niet durfde te publiceren wat hij op reportage in de Oekraïne echt had gezien, totale destructie en honger, vond de partij zijn kuise verslagen onrealistisch mat, die wilde jubelende verhalen over de collectivisatie. Babel werd in 1939 door de KGB gearresteerd en terechtgesteld.
Paustovskij kun je op twee manieren lezen, Babel publiceerde zijn echte reisnotities niet, zodoende leven op het platteland second-generation-slachtoffers van destructie en hongersnood naast oprecht-gelovigen van het good-old landbouwcollectief.

Eigenlijk wil je de Holodomor-bagatelliseerders mores leren maar je vertoont Holo-moeheid en rugpijn. En nadat de Belgen uitgefilmd zijn en de grote hal inklonteren, ga je niet terug naar het benauwde filmzaaltje voor de rest van je uurfilm.

 De grote hal is rond, halfduister, met uitgelichte portretten en een beamer die stervende-mensenscènes toont, en kan de vergelijking met elke andere Holo-gedenkplaats prima doorstaan. De indrukwekkende halve cirkel van tientallen dikke folianten met slachtoffernamen toont dat ze niet worden vergeten. Daarachter oral-history-panelen met onder andere de kinder-kannibalisme-moeder van hierboven.

 

Maar het indrukwekkendste vind je buiten staan: het uitgemergelde bronsmeisje.

 Van de bedelaar, voor wie je wat flapjes gereedhoudt, rest alleen zijn krukje.

Nu je dit reisverslag terugleest, lijkt het op een Holo-wedstrijd. Dat is zeker je bedoeling niet. Zo hebben de slachtoffers van de Holocaust en Holodomor dat niet beleefd, dat ze concurrenten waren. Integendeel, hier in Oekraïne waren het dezelfde mensen.
 Een wonder eigenlijk dat Oekraïne er na al die uitroeiingen beter uitziet dan je dacht. Het land van zowel de ergste uitwassen van stalinisme als van fascisme. En het roofkapitalisme van nu is weliswaar niet zo dodelijk, maar kapitaalvlucht, alsook mensenvlucht naar onze bouw- en zorgsectoren en vrachtwagens en Wallen …

© Paul Braamberg 2023